بازگشت
اسلام و دموکراسی !
نویسنده : خوشحال اصفی نویسنده : خوشحال اصفی

عناصر اساسی دمکراسی !

 

دمکراسی نه دارای الگو ی واحد و جهانی است و نه دارای تعریف ذاتی و مطلق . دمکراسی مانند سایر مفاهیم لفظی است که بر اساس قرارداد بر معنای مشخص دلا لت می کند .از جانب دیگر دمکراسی انگونه که دیوید هلد از اندیشمندان غربی مطرح می کند دارای بیش از هفت الگو  و مدل می باشد هر کدام از این مدل بر اساس نظام ارزشی و گفتمان سیاسی خاص شکل گرفته است . اگر امروزه الگوی دمکراسی لیبرال از شنیدن کلمه دمکراسی بیشتر در ذهن تبادر می کند دلیل ان نه ذاتی بودن این معنی برای لفظ دمکراسی است بلکه دلیل ان مسلط بودن گفتمان لیبرالیسم است که توانسته به لفظ دمکراسی معنا بخشد این بدین معنا است که متوان معنای اسلامی یا سوسیالیستی از دمکراسی را نیز انتظار داشت .

 

(عناصر اساسی دمکراسی : پلورالیسم سیاسی ،مشارکت سیاسی،رقابت سیاسی ، نظام انتخاباتی و حق رای )

 

سه دیدگاه در موردی رابطه اسلام و دمکراسی !

 

1.    دیدگاه سکولاریستی

2.    دیدگاه بنیاد گرایی

3.    دیدگاه روشنفکری دینی

 

1.    دیدگاه سکولاریستی : secularism

 

در برداشت عمومی از این مفهوم گفته میشود سکولاریزم عبارت است از مفکوره ای که به جدایی دین و سیاست می اندیشد . اما معنای درست این مفهوم فراتر از این است سکولاریزم در معنای لغوی عرفی سازی و دنیوی سازی است اما در اصطلاح اندیشه ای است که بین امر دینی و امر دنیوی جدایی می اندازد . از دیدگاه سکولار دین و دنیا دو حوزه جداگانه است .

 

A سکولاریزم اندیشه ضد دینی نیست بلکه دین شخصی و غیر اجتماعی را مطرح می کند. به بیان دیگر سکولاریزم دین را کاملا امر شخصی دانسته و حضور اجتماعی انرا بر نمی تابد .

 

B سکولاریزم اندیشه ای است که در جامعه غربی و بر بستر اندیشه دینی مسحیت ظهور نموده و رشد یافته است. این سخن بدین معنی است که در شکل گیری و ظهور سکولاریزم ناتوانی تعالیم مسیحت تحریف شده نقش اساسی داشته است

 

(در بحث حاضر دیدگاه سکولاریستی به عنوان نظریه مخالف رابطه اسلام و دمکراسی مورد توجه قرار می گیرد )

 

 

دلایل سکولاریست ها بر عدم رابطه اسلام و دمکراسی

 

1.    عدم امکان جمع بین دو حاکمیت می گویند در دمکراسی حاکمیت از مردم است و در اسلام حاکمیت از خداوند است . جمع بین دو حاکمیت ممکن نیست

 

جواب : جمع بین دو حاکمیت در عرض هم ممکن نیست . اما اگر دو یا چند حاکمیت در طول هم باشند. جمع ممکن خواهد بود یعنی از نظر اسلام حاکمیت تام از خداوند است اما این حاکمیت از سوی خداوند به نماینده و جانشین خدا (انسان)واگذار گردیده است

 

2.    احکام اسلامی قانون شرعی است و توسط خداوند (ج)وضع گردیده است و در دمکراسی مبنای حکومت قانون موضوعه بشری است که به وسیله انسان وضح گردیده است بنا براین فقه امر مقدس و دمکراسی به عنوان روش حکومت داری امر نا مقدس است جمع میان این دو ناممکن است

 

جواب : درست است که احکام اسلامی قانون شرعی است و واضح ان خداوند وشارع می باشد و مبنای دمکراسی قانون موضوعه و واضع ان انسان است .اما جدا نمودن این دو عرصه حکایت از تعریف و برداشت خاص از اسلام وشریعت اسلامی دارد . اسلام تنها دین اخروی و برای سعادت اخروی نیست بلکه تنظم روابط اجتماعی و حیات انسانی را نیز موردی توجه قرار داده است .

 

     3 . احکام و شریعت اسلام امر ثابت و دمکراسی امر متحول و متخیر است . جمع بین دو امر متغیر و ثابت ممکن نیست .

 

جواب : این که بین دو امر ثابت و متغیر جمع ممکن نیست کاملا قابل قبول است . اما سخن در این است که ایا همه فقه ثابت است یا خیر؟ در جواب باید گفت این قضاوت کلی در مورد فقه و احکام اسلامی صادق نیست . احکام وشریعت اسلامی دارای دو بخش ثابت و متغیر است . بخش ثابت شریعت اسلام تا روز قیامت ثابت است اما بخش متغیر ان با تحول و تغیر شرایط ، موضوع و اوضاع زمانه تغیر می نماید

 

 2دیدگاه بنیاد گرایی : Fundamentalism

 

بنیاد گرایی مفهوم غیر بومی است و از ادبیات غربی وارد حوزه شرقی و اسلامی شده است . برای بار اول این مفهوم که دارای بار معنایی منفی بود به کسانی اطلاق می شد که خویشتن را از پیروان سرسخت مسحیت می خواندند . به تدریج این مفهوم برای اسلام گرایی نیز بکار رفت .

 

اما اگر با دقت این مفهوم را بکار بندیم مقصود از ان تنها جریان خاصی از اسلام گرایی است که با مدنیت غربی ضدیت و تقابل جدی و همه جانبه دارد . و برای ترویج اسلام و اجرای شریعت از ابزارهای خشونتبار استفاده می کنند . 

 

اوصاف ذیل را می توان برای این جریان فکری بر شمرد .

 

 A نگاه جزم گرایانه و مطلق نگرانه به تعالیم اسلامی

  B استفاده از خشونت

C    سیاست ضد زن و غرب 

 

اسلام با دمکراسی سازگاری ندارد  دیدگاه بنیاد گرایی !

 

دلایل :

 

1.    شریعت اسلامی کامل و جامع است و در ان کمبود و کاستی وجود ندارد تا نیاز به دمکراسی و حقوق موضوعه داشته باشیم .

 

جواب : درست است که اسلام دین جامع و کامل است اما جامعیت و کامل بودن فقه اسلامی بدین معنی نیست که همه جزییات زندگی هر عصر و زمان را بیان نموده باشد جامعیت شریعت به معنای بیان اصول کلی و قواعد اساسی زندگی است که اسلام شناسان و فقهیان مسلمان می تواند با استناد به این قواعد کلی پاسخ مسایل جزیی زندگی را کشف و استباط نماید .

 

2.    خداوند(ج) تنها شارع و قانونگذار است و غیر از خداوند و یا رسولش بشر حق قانون گذاری ندارد در حالی که در دمکراسی انسان خود به وضع قانون می پردازد

 

جواب : این قانون گذاری در حوزه وجود قانون شرعی صورت نمی گیرد بلکه این قانون گذاری در حوزه فراغ قانونی انجام می پذیرد بدین معنی است که در فقه اسلامی غیر از حوزه حلال و حرام شرعی یک حوزه مباحات و یک حوزه دیگری بنام فراغ قانونی وجود دارد که اسلام وضع قوانین در این حوزه را در اختیار بشر قرار داده است

 

3.    دمکراسی یک پدیده غربی است رابطه با زندگی مسلمانان ندارد اگر نیاز انسان میبود در کتاب و حدیث بیان می شد .

 

جواب:  دمکراسی یک نام است برای حکومت داری مبتنی بر رای و نظر مردم در حکومت داری اسلامی برای مردم نقش و جایگای در سیاست مورد توجه قرار گرفته است حتی اگر دمکراسی تجربه غربی باشد استفاده از تجربه غربی در صورتیکه مغایرت با ارزش های اسلامی نداشته باشد هیچ اثر منفی نخواهد داشت . 

 

4.    اسلام با دمکراسی به مصلحت نیست زیرا باعث مخدوش شدن چهره اسلام میشود .

 

جواب : انچه موجب خدشه دار شدن چهره اسلام می گردد ارزش های لیبرالیسم است دمکراسی لیبرال اسلام را مخدوش می کند اما دمکراسی الگو ها و مدل ها زیاد  دارد . 

 

3.    دیدگاه روشنفکری دینی

 

معنای روشنفکری دینی بیانگر جریان فکری است که با استناد و استدلال به منابع دینی تلاش می کند تا جواب های منطقی برای مسایل عصری و جدید ارایه نماید . از این جریان گاه به نام نوگرایی دینی یا نو اندیشی دینی نیز یاد میشود . این جریان فکری تلاش می کند تا جواب های منطقی برای سوالات جدید زمانه به گونه ای پاسخ دهد که جمع بین دینداری و نوگرایی ،جمع بین عقل وشرع وجمع بین متدین بودن و متمدن بودن ارایه نماید .

 

ویژگی های روشنفکری دینی :

 

1.    مبنای اصل اباحه و جواز اولیه : قبلا یاد اوری شده که در میان فقهای اسلامی دو دیدگاه مطرح در مواجه با مسایل و پدیده های جدید قابل یاد اوری است . یکی دیدگاه اصاله الاباحه و دیگری اصاله الحذر (اصل منع) براساس اصل اباحه گفته می شود اصل اول در مورد تمامی مسایل و پدیده های جدید جواز شرعی است مگر اینکه دلیلی بر منع وجود داشته باشد . معنای این سخن ان است که حکم به جواز نیاز به دلیل خاص ندارد بلکه منع شرعی می طلبد ، زیرا خداوند اصل اولی را در مورد تمام اشیا و مسایل برپاکی جواز و مباح بودن گذاشته است . بنا براین حرمت و منح شرعی خلاف اصل اولی است و نیاز به دلیل دارد .

2.    ویژگی دوم روشنفکری دینی ، اصل جامعیت شریعت اسلام است و سازگاری تعالیم اسلامی با نیاز ها و مقتضیات زمانه است . گفته می شود شریعت اسلام انگونه که قران کریم معرفی می کند جامع و کامل است . جامع بودن شریعت بدین معنی است که قران به عنوان کتاب اسمانی تمام نیاز های مادی و معنوی بشر را موردی توجه قرار داده است بنابر این جامعیت شریعت اسلام به معنای تامین نیاز های مادی و معنوی بشر می باشد . اگر چنین است می توان گفت در اندیشه اسلامی برای پرسش های هر عصر و زمان سخنی به میان امده است . در غیر ان این جامعیت و کامل بودن این شریعت معنای خود را از دست خواهد داد .اما سوال این است که چگونه میتوان دو امر ثابت (شریعت اسلامی )و امر متغیر (نیازهای زمان )جمع کرد.

 

جواب :

 

برخی از نیاز های که ناشی از ماهیت انسان است مانند اغراض ،عواطف واموری فطری در مقابل برخی از جنبه های شریعت غیر ثابت است مانند احکام ثانوی واحکام حکومتی شریعت اسلامی دارای دو بعد ثابت و متغیر می باشد . این بخش به تناسب تغییر شرایط اوضاع و احوال تغییر برمی دارد . در مجموع اینکه مکانیزم اجتهاد راه منتطقی برای دمساز ساختن شریعت با نیاز های زمانه است

 

3. ویژگی سوم اصل پلوارالیسم دینی در حوزه فروعات :

 

پلورالیسم عبارت است از پذیرش دیدگاه ها ونظریات مختلف . از لازمه پذیرش دیدگاه ها ونظریات مختلف احترام گذاشتن به نظر مخالف می باشد . پلورالیسم برای به وجود امدن فضای نقد وبررسی که امر ضروری برای تعامل ارا وبالندگی فکری جوامع بشری است از ضرورت جدی برخوردار می باشد . در اندیشه اسلامی اصل احترام گذاشتن به دیدگاه های مخالف وپذیریش تعدد ارا و نظریات در حوزه فروعات دینی مورد احترام وپذیرش قرار می گیرد . پذیرفتن پلورالیسم به معنای نفی تک صدایی ، استبداد فکری و جزم گرایی و مطلق نگری است .

 

3.    ویژگی چهارم جمع بین دین ودنیا و متمدن بودن ومتدین بودن :

 

دردیدگاه سکولاریستی و بنیاد گرایی دینداری و نوگرایی قابل جمع نیستند. دین و دنیا دو حوزه کاملا جداگانه است اما در اندیشه اسلامی دین و دنیا با هم در ارتباط بوده و تعالیم اسلامی ناظر به هردو حوزه است از این رو ی دراین دیدگاه بین متمدن بودن و متدین جمع زده میشود این سخن بدین معنی است که از دیدگاه اندیشه اسلامی هویت اسلامی بین پدیده های مدرن و اموزه های دینی ارتباط مثبت وسازنده برقرار می نماید . 

 

 

دلایل این دیدگاه :

 

موافقان : 

 

1.    جامعیت شریعت اسلام. اسلام دین جامع وکامل است . یکی از لوازم کامل بودن و جامع بودن این است که درتمام حوزه های زندگی اجتماعی و فردی انسان این دین سخنی برای گفتن داشته باشد . مسایل حقوقی و سیاسی یکی از مهم ترین حوزه های زندگی اجتماعی انسان است و دین جامع و کامل نمی تواند نسبت به این حوزه مهم بی توجه و بی سخن باشد .

2.    جمع میان دین و دنیا . اسلام نه دین صرفآ دنیا گرا است و نه اخرت گرا . اسلام دین جامع و همه جانبه است که بین دین و دنیا رابطه برقرار می کند . از نظر اندیشه اسلامی دین و دنیا در واقع دو حوزه جداگانه نیست بلکه دو بستر متفاوت برای زندگی است که در میسر هدف واحد سامان دهی گردیده است .                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

3.    موجودیت این رابطه به عنوان امرواقع .یکی از مهم ترین دلیل بروجود یک مساله وقوع خارجی ان است . اگر گفته میشود بین اسلام و دمکراسی رابطه وجود دارد ، نشان دادن این رابطه در عینیت خارجی بهترین دلیل بر وجود رابطه است . . در فقه اسلامی مواردی متعددی از احکام اسلامی است که ناظر به حقوق اجتماعی فردی و بین الملی جوامع بشری است . از جانب دیگر تجربه تاریخی حکومت اسلامی  است که طبعا دارای قوانین مدون و مشخص بخود بوده بهترین دلیل بروجود رابطه موجود میان اسلام و دمکراسی است

 

 

منبع : اسلام و دمکراسی (داکتر عبدالقیوم سجادی)

 

 


January 29th, 2011


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي